Pirlim Pem Pem

Bardzo czekałam na nową powieść Amosa Oza. Nigdy nie zawiodłam się na jego pisarstwie, pięknie prowadzonej narracji i lekkości pióra gdy gdy poruszał trudne tematy. Tym razem nie ma gorących podmuchów chamsinu ani obrazków z kibucowego życia. Tym razem Oz podejmuje niewygodny temat burzliwych czasów gdy kształtowała się państwowość Izraela. Student a wkrótce były student pisze pracę na temat Jezusa, tego, jak był postrzegany przez Żydów. Traci jednak zapał do pracy, traci dziewczynę, traci źródło finansowania i przy ogólnym kryzysie wiary w swoje starania, w swoje poglądy podejmuje się opieki nad starszym człowiekiem w zamian za przysłowiowy wikt i opierunek. Dom, w którym przyjdzie mu zamieszkać jest pełen tajemnic, pełen żalu i ... pachnie fiołkami.
Główny bohater Szmuel Ash szukając swojego miejsca na świecie snuje rozważania o trudnej pozycji Jezusa w czasach, w których przyszło mu nauczać. Poddaje pod rozwagę niektóre z jego poczynań, zastanawia się nad motywami.

"Nagi figowiec przypomniał mu ten figowiec z Nowego Testamentu, z Ewangelii Marka, drzewo figowe, na którym Jezus, wychodząc z Betanii, szukał owocu do zjedzenia, a nic nie znalazł, przeklął je w złości, sprawiając, że w jednej chwili uschło. A przecież Jezus dobrze wiedział, że żaden figowiec  nie może wydać owoców przed świętej Pesach. Czy zamiast d przeklinać, nie mógł pobłogosławić, dokonać małego cudu i sprawić, by drzewo figowe w tej chwili wydało owoc?"

Momentami jego rozważania sprawiają wrażenie kontrowersyjnych. Ale Szmuel Ash to przecież filozof, nie poddaje się w swoich dociekaniach. Zapisuje w zeszycie:

"To Judasz Iskariota był założycielem religii chrześcijańskiej. Był zamożnym Judejczykiem, co różniło go od pozostałych apostołów, prostych rybaków i rolników z zapadłych wsi z Galilei. [...] Dlatego kapłani w Jerozolimie postanowili wybrać Judasza Iskariotę, człowieka zamożnego, wykształconego, bystrego, biegłego w Torze pisanej i ustnej, pozostającego w bliskich relacjach z faryzeuszami i kapłanami, i posłać go, żeby przyłączył się do grupki wyznawców podążających za tym Galilejczykiem od wsi do wsi, udając jednego z nich, i aby zdał kapłanom sprawę, kim jest ten dziwak i czy istotnie stwarza szczególne zagrożenie."

Ekstensywne badania Asha prowadzą go do intrygujących konkluzji:

"Do zdrady Judasza wcale nie doszło wtedy, kiedy pocałował Jezusa w obecności. Jego zdrada, jeśli w ogóle miała miejsce, dokonała się w chili śmierci Jezusa na krzyżu. Była to chwila, w której Judasz stracił wiarę. A razem z wiarą również sens życia"

Pomimo porzucenia badań na uniwersytecie Szmuel wciąż nie może rozstać się z tematem zdradzonego Jezusa i zdrajcy Judasza. Opiekując się Gerszomem Waldem, poznaje jego historię i mierzy się nie tylko z inteligencją Walda ale również z jego wielkim bólem. I tutaj pojawia się drugi, najistotniejszy motyw w Judaszu - relacji żydowsko - arabskich w okresie formowania się państwa izraelskiego. Długie nocne rozmowy Walda i Asha bywają burzliwe i trudne. Panowie dyskutują o prawach Żydów i Arabów do swojej ziemi, o niechęci obu stron do kompromisu:

"Dlaczego właściwie wydaje się panu, że Arabowie nie mają prawa przeciwstawiać się ze wszystkich sił obcym, którzy wylądowali tu nagle z innej planety i odebrali im kraj i ziemię, pola, wsie i miasta, groby ich przodków i dziedzictwo synów?

"Całą potęgą świata nie zdoła pan zmienić fanatyka w człowieka oświeconego. Ani kogoś żądnego zemsty w bratnią duszę. I to są prawdziwe problemy egzystencjalne państwa Izrael: zmienić wroga w przyjaciela, fanatyka w człowieka umiarkowanego, pamiętliwego i mściwego w życzliwego"

W domu z Waldem i Ashem mieszka jeszcze Atalia. Kim jest - nie zdradzę ale to bardzo ważna postać w całej tej historii. Ona również ma swoje zdanie w kwestii izraelskiej państwowości:

"Chcieliście mieć państwo. Niepodległość. Flagi, mundury i banknoty, werble i fanfary. przelaliście rzeki niewinnej krwi. Poświeciliście całe pokolenie. Wypędziliście setki tysięcy Arabów z ich domów. Całe setki imigrantów ocalałych z rąk Hitlera posłaliście z nabrzeża na pola bitew. Wszystko po to by powstało tu państwo żydowskie. I patrzcie, co z tego wyszło."

Atalia, postać tajemnicza zrobiła na mnie duże wrażenie. Tym jednym zdaniem. Gerszom Wald dużo wie, jest oczytany, potrafi dyskutować godzinami, swobodnie przeskakując z tematu na temat. A Atalia w tych kilku zdaniach wyraziła cały ból, całe cierpienie i cały sens gerszomowych dywagacji. Mimo wszystko Wald optymistycznie spogląda w przyszłość:

"I mówię panu, panie Szmuelu, że nasz spór z muzułmańskimi Arabami to tylko epizod w historii, krótki, przemijający epizod. Za pięćdziesiąt, sto albo dwieście lat nikt nie będzie o nim pamiętał [...]"

Opisana przez Oza historia rozgrywa się w końcu lat pięćdziesiątych. W 2012 roku miałam okazję odwiedzić Izrael. W Jerozolimie poddano mnie bardzo intensywnej kontroli, na lotnisku w Tel Avivie wypytywano szczegółowo o moje życie osobiste. Wszędzie żołnierze, wszechobecne potencjalne zagrożenie. Mam szczerą nadzieję, że Gerszom ma rację, że kiedyś zobaczę Izrael takim, jakim opisywał go Marek Hłasko. Że można znaleźć kompromis.
Judasz to piękna proza. To proza, na którą trzeba poświęcić czas. Bo warto. Bo głos Amosa Oza to ważny głos w dyskusji o przyszłości Izraela.

        Uliczki w starej Jerozolimie, fotografia własna